عجایب معماری پل خواجو
از هزاران سال پیش پل های باستانی ساخته شده از آجر در معماری پل در ایران و خاورمیانه رواج یافت. یکی از بزرگ ترین پل های آجری جهان، عجایبت معماری خواجو در ایران است که در دوران صفویه بر روی زاینده رود احداث شده است. این پل در اصفهان حدود ۱۵۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و دارای ۲۱ جوی و ۲۶ دهانه است. پل خواجو را پل شاه، بابا رکن‌الدین و پل حسن بیگ نیز نامیده اند. معماری پل اصفهان (پل خواجو) کاربری پل و سد را با هم داشته و طبقه زیرین بر روی پایه سنگی دارای تزیینات کاشی کاری است و پیش آمدگی وسط پل محل تفرج و اقامت شاه و درباریان است در نتیجه این پل کوشک-پل است.
معماری پل طبیعت
پل طبیعت بزرگ ترین پل عابر پیاده ایران طراحی شده توسط لیلا عراقیان و علیرضا بهزادی است که در سال ۲۰۱۶ در فهرست برگزیده گان جایزه آقاخان قرار گرفت. مجموعه ای از مسیرهای عبور و مرور طراحی شده این پل دو طبقه پیاده رو و غیرخودرو در عباس آباد تهران، بازدیدکنندگان را به پرسه زدن و ناپدید شدن در طبیعت زیبای شهر تهران تشویق می کند. درازای این پل ۲۷۰ متر است و سازه پل توسط خرپاهای فلزی عظیم و ستون های چند شاخه ای که نمادی ز طبیعت هستند نگاه داشته شده است. در معماری پل طبیعیت فضاهایی با عملکردهایی نظیر کافی شاپ، رستوران و همچنین دیوارهای سبز و پوشش گیاهی در کنار بدنه پل در نظر گرفته شده است.
طراحی و معماری پل های جهان
در طول تاریخ و در سراسر جهان،پل سازی تکیه بر طیف گسترده ای از مصالح مانند چوب و سنگ داشته که هزاران سال باقی و پابر جا مانده است. در حالی که مصالح دیگری نظیر بامبو، ریشه درختان و یا انگور منحصر به شرایط خاص محیط شکل گرفته و مورد استفاده واقع شده است. در دو قرن اخیر، مصالح و فرایندهای ساخت و ساز مدرن، انقلاب عظیمی در صنعت طراحی و معماری پل های جهان ایجاد کرده است. مصالحی نظیر آهن، فولاد، بتن و حتی شیشه طراحی پل های جهان را دگرگون ساخته و ظرفیت ساخت و ساز پل را در داشتن پل هایی طولانی تر، از لحاظ طراحی بهینه تر و از لحاظ سازه امن تر امکان پذیر کرده است. تنها مواد و مصالح اولیه در ساخت پل های جهان نقش اساسی نداشته اند، بلکه مصالح ثانویه نیز الزامی و دارای اهمیت هستند.
معماری پل معلق
چندین هزار سال است که پل های معلق طراحی و ساخته می شوند اما در دو قرن اخیر به لطف پیشرفت در مصالح مدرن و شیوه های ساخت و ساز نوین این امر بهتر شده است. پل معلق بر مقاومت کششی کابلی متکی است که توسط آن عرشه معلق نگاه داشته میشود. این ایده در پلهای نخستین به این صورت کاربرد داشته است که عرشه توسط طناب یا شاخه های درختان بر روی بستر رودخانه معلق نگاه داشته میشده است. کابل های فولادی مورد استفاده در پل های معلق مدرن در زمین محکم بسته و تثبیت می شوند و به طور معمول در بین دو دکل در دهانه اصلی در نوسان هستند. ساخت پل های معلق با ساخت دکل ها آغاز می شود. کابل های اصلی با تاباندن رشته های فولادی ممتد به طور رفت و برگشتی دور دکل ها و در حلقه های تکیه گاه ها ایجاد می شوند.
نگاهی به معماری پل در ایران
معماری پل در ایران به دوره هخامنشیان بر می گردد در این دوره پل ها به دو گروه تقسیم می شدند: (۱) پل هایی که در زمان لشکرکشی ساخته می شدند مانند پلی که در زمان خشایار شاه طراحی و مهندسی شد، (۲) پل هایی که با مصالح بنایی یا چوب و الیاف طبیعی و گیاهی به منظور عبور و مرور یا مبادله کالا ساخته شدند. در حوزه ی کاخ ها و باغ های پاسارگارد پل ۱۶ متری با پایه های سنگی وجود داشته است که متعلق به اواخر دوره هخامنشیان است. پل سازی در زمان اشکانیان؛ با توسعه راه ها در این دوره پل سازی رواج یافت اما متاسفانه اثر چندانی باقی نماده است. معماری در دوره ساسانیان از آن جمله اند پل تنگاب، پل پیرین، پل خیرآباد، پل شاپوری، پل بند قیصر(شادروان) و در معماری اولین پل در عهد ساسانی از سنگ خارا استفاده شده است.
معماری پل های بتنی مدرن
در سال ۱۸۹۴، یک باغبان فرانسوی، به نام جوزف مونیر، به اختراع شگقت انگیزی دست یافت؛ هنگامی که وی برای ساخت گلدانی، شبکه های آهنی و بتنی را ترکیب کرد در واقع با ترکیب قدرت تنشی آهن و قدرت فشردگی بتن، بتن مسلح را اختراع کرد. بتن مسلح دارای مقاومت در برابر ترک خوردگی و شکستن است، بنابراین بتن پیش تنیده شده که در اوایل قرن بیستم به منظور افزایش عملکردها اختراع شد،امکان پوشش دادن دهانه های طولانی تر را بدون افزایش عمق و وزن قطعات به کار گرفته شده در ساخت پل امکان پذیر ساخت. معماری پل بتنی مدرن پیروزی در نیوجرزی، دارای دهانه ای به درازای ۴۴۰ فوت است و به عنوان یکی از طولانی ترین پل های معلق ایالات متحده شناخته شده است.
معماری پل هزاره لندن
معماری پل هزاره لندن پل معلقی بر روی رودخانه تیمز توسط گروه مهندسی آورپ، معمار فاستر و شرکا و مجسمه ساز آنتونی کارو طراحی و ساخته شده است. نمودار سازه پل هزاره لندن از پل کم عمق معلقی است که کابل ها تا حد امکان در زیر سطح عرشه برای آزاد گذاشتن دیدها از سمت عرشه است. این پل معلق با طول ۳۲۵ متری و عرض ۴ متری دارای دهانه ی طویل ۱۴۴ متری است. پل هزاره لندن پل معلقی از فولاد و آلومینیوم با ظاهر قوسی است که عرشه از مصالح آلومینیومی توسط دو ستون بتنی با مقطع بیضی شکل نگاه داشته شده است، ۹۱ سامانه ی مستهلک کننده در زیر عرشه پل حرکات و نوسانات طولی و عرضی پل را محدود می کند.
