معماری صخره ای چیست ؟
غار نقطه‌ی شروع و اولین پناهگاه سکونت انسان در تاریخ معماری صخره ای است. اگرچه، غارها سکونت گاهی با شکل و آرایش طبیعی هستند و انسان‌های نخستین تغییرات کمی را در آن‌ها به وجود آوردند. فرایند تغییر شکل و تبدیل با ساخت اثرهای مصنوع درمعماری صخره‌ای آغاز شد. غار بیشتر به عنوان مکان استراحت تا خانه به کار رفته است. انسان‌های نخستین بیشتر غارها را در فصل زمستان یا شرایط دشوار اقلیمی استفاده می‌کردند. مکانی شبیه «خانه» به عنوان محل سکونت روزانه با توسعه‌ی مهارت های کشاورزی و رام کردن حیوانات اهلی به وجود آمد. معماری صخره ای پاسخی به مشکل مسکن در خلال مقیم بودن در یک جا و مکان زندگی غیر متحرک ساخته شد. این نوع معماری در دل کوه و صخره‌ها دارای حفره‌ها‌ی طبیعی یا گودال هایی‌اند که توسط ساکنان کنده شده بودند. در معماری صخره‌ای، انسان‌ها شروع به تغییر دنیای پیرامون فیزیکی خویش کردند تا سلامت و امنیت را تضمین کرده.
معماری صخره ای مادها
معماری دخمه های صخره‌ای نیز منبع با ارزشی برای شناخت معماری مادی است. مراکز مسکونی دژگونه بیشتر در روی تپه‌ها و ارتفاعات کوهستانی ساخته می‌شد و از آن جمله‌اند دخمه‌های صخره‌ای، مراکز سکونتی دژگونه، اکباتان و سایر قلعه های باقی مانده از هزاره های اول و دوم قبل از میلاد به ویژه در شمال غرب کشور از زمان مادها اغلب ساختمان های گرانسنگی با دیوارهای دوجداره هستند و جدار بیرونی با استفاده از قطعه سنگ های بزرگ و معمولا قالب ساخته شده است. جدار داخلی از لاشه سنگ و نخاله های دیگر بنایی تشکیل شده است. قلعه بسطام در اطراف ماکو با داشتن دیوار ۳ الی ۵ متری به روش فوق ساخته شده است با تخته سنگ‌های عظیم فاقد ملات بین قطعات هستند. وزن سنگ‌ها و طرز چیدن و تراش آن به اندازه کافی ایستایی و استواری دیوار را تامین کرده است. در معماری صخره ای دوران هخامنشی تخت جمشید در حقیقت بنای با عظمتی است که از سنگ‌های صخره‌ای تراشیده شده تا بستر یک‌پارچه برای ساختمان پدید آورده شود.
معماری صخره ای تمین ایران
معماری صخره ای تمین مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام و در شهرستان زاهدان، روستای تمین واقع شده است. مجموعه های صخره ای تمین در چهار قسمت در دل کوه کنده شده است. سقف اتاق های صخره ای این مجموعه تقریبا گنبدی و هر یک از آن ها دارای ستون و فضا های الحاقی است.قطعات ستون ها در کاخ داریوش سوم جهت سوار نمودن پایه ستون بر روی پای ستونی که معمولا از بستر صخره ای تراشیده شده بود است و کف بنا های مجموعه ی تخت جمشید را تشکیل می‌داد که وجود هرگونه نشستی را علی رغم تحمیل ده ها تن وزن بر روی یک نقطه محدد می‌کرد.
تعریف معماری صخره ای در جهان
این معماری با برش در سطوح و لایه های بی رگه‌ی کوه و بنابر ظرفیت تحمل سنگ در محل شکل گرفته است. روستاهای زیرزمینی و صخره‌ای بسیاری در سراسر جهان از جمله آسیای صغیر و ایران ساخته شده‌اند. چنین سازه‌های پنهانی در صخره‌ها به عنوان پناهگاهی در برابر چپاول دزدان و شرایط دشوار طبیعی، درنهایت در طول زمان تبدیل به دهکده یا شهرهایی شده‌اند. ویژگی منحصر به فرد مسکن‌های صخره‌ای این است که آن‌ها در طول تابستان بسیار خنک و در طول زمستان بسیار گرم و تبدیل به محل‌های سکونت‌های مطلوبی برای بیابان نشینان و مناطق کوهستانی شده‌اند. آنچه در مهندسی و ساخت و این سبک معماری مهم است زهکشی و اقدمات لازم در رابطه به تهویه‌ی داخلی و تنظیم دماست. در معماری صخره ای مدرن، هدف رسیدن به رویکرد‌های طراحی است که پایداری سازه را تضمین و از روش های سنتی ساخت و ساز و مصالح بومی استفاده کرده است.
فلسفه‌ی معماری صخره ای کندوان
معماری کندوان نمونه‌ای از سکونتگاه های اولیه‌ی انسان و همزیستی با طبیعت در روستایی در ۶۲ کیلومتری شهر تبریز منطقه‌ای با اقلیم کوهستانی است. بافت روستا متشکل از صخره‌های مخروطی شکل نوک تیز با حفره های طبیعی و ساخت بشر است که از سطوح طبیعی زمین سربرآورده‌اند. چنین سازه‌هایی در سراسر دامنه‌های پرشیب کوه به سوی قله‌ی کوه به صورت متراکم ادامه یافته‌اند. ساختمان خانه‌ها در کندوان، معماری صخره ای دست‌سازی است که نشان‌دهنده‌ی تلاش انسان برای تحت‌کنترل در آوردن طبیعت و پاسخگویی به نیازهایشان بوده است. سازه و بافت سکونت گاه های مخروطی شکل کندوان در گذر زمان در ترکیب با سنگ‌های آتشفشانی کوه سهند و گل و لای ناشی از بارندگی و سیلاب ها شکل گرفته است. فضاهای مسکونی در معماری کندوان از توده‌ای سنگ و صخره های محیط طبیعی پیرامون شکل گرفته است تا پناهگاهی در برابر رویدادهای طبیعی همانند باران، برف، باد، سرما و گرما باشد.
سیر تحول معماری صخره ای سماقان
در ۱۵ کیلومتری غرب شهرستان شاهین دژ در استان آذربایجان غربی.
معماری صخره ای با ۱۷ اتاق در دل کوه حفاری شده است.
که دارای دید بسیار جذابی به مناظر پیرامون دارد و متعلق به هزاره‌ی اول قبل از میلاد است.
دلیل ساخت غارها و شهرهای زیرزمینی در کاپادوکیای ترکیه به طور عمده.
به دلیل نیاز مسحیان برای دفاع از خود در مقابل اذیت و آزار غیرمسیحیان و سایر قبیله‌های بومی.
فقدان مصالح ساختمان به سبب عدم مرغوبیت.
خاک و تداوم شرایط آب و هوای نامطلوب در منطقه بوده است.
مسیحیان اولیه، صخره‌ها را کنده و مکان هایی را برای پرستش و سایر اهداف زندگی ساخته‌اند.
که دربرگیرنده‌ی تمامی تسهیلات اجتماعی و فیزیکی است که از بیرون دیده نشده و پنهان است.
مسلمانانی که به این منطقه مهاجرت کردند از مکان‌های موجود در خلال تاریخ استفاده کرده.
و مکان های متفاوتی را با حجاری و کوه‌کنی برای برآوردن نیازها ساخته‌اند.
