معماری دخمه چیست ؟
زرتشتیان بر این باورند که بدن انسان، پس از مرگ، ناپاک است. زمانی که در فرایند پوسیدگی و زوال قرار می گیرد و به طور کامل از بین می رود. اجساد نبایستی در زمین دفن شوند، یا سوزانده شوند و یا در دریا انداخته شوند به این سبب که خاک، هوا و آب از عناصر پاک هستند و نمی توان آن ها را ناپاک و آلوده کرد. زرتشیان اجساد را در برج دایره ای شکل قرار می دادند که «دخمه» یا برج خاموشان گفته می شود. دخمه در مکانی دور از آبادی بر فراز تپه ها و از معماری و مصالح سنگی ساخته می شد. معماری دخمه فاقد سقف است به نحوی که گوشت مردار توسط کرکس، سایر درندگان و پرندگان چند ساعتی پس از ورود به دخمه خورده می شود و سپس استخوان ها جمع آوری و در نزدیک ترین گورستان دفن یا در ظرف مخصوص نگاه داری میشدند.
معماری دخمه یزد
شهر یزد محل امن و پناهگاهی مطمئن برای زرتشتیان بود؛ حتی پس از تسخیر ایران توسط اعراب تا مدت زیادی زرتشتیان در یزد زندگی می کردند. دخمه زرتشتیان یزد تا سال ۱۳۵۰ بکار گرفته میشد. زمانی که اجساد از گوشت مردار پاک می شدند استخوان ها را در چاهی دفن می کردند تا خاک آلوده نشود. در عصر حاضر، محوطه ی اطراف معماری دخمه یزد(برج خاموشان) سایت صنعتی است، برج های مخابراتی، نیروگاه های برق، جاده ها و نشانه هایی از شهرنشینی در دوردست دیده می شود. طراحی دخمه یزد علی رغم محیط پیرامون، مرموز و الهام بخش است. معماری سازه دخمه یزد بر بالای کوه رسوبی و کم ارتفاع کوه دخمه قرار دارد و شامل اسلب های متحدالمرکزی است که دورگیرنده گودال مرکزی است. اجساد بر روی چهار حلقه هم مرکز قرار می گرفتند به این نحود که اجساد مردان در دورترین حلقه و سپس زنان و کودکان.
معماری گور دخمه قیز قاپان
معماری گور دخمه قیز قاپان در دوره مادها در منطقه سلیمانیه عراق در دهکده سورداشی ساخته و بر فراز صخره ها تراشیده شده است. نمای ورودی معماری گور دخمه قیز قاپان به وسیله دو نیم ستون عمودی به سه قسمت تقسیم می شود. در کنار ورودی دخمه دو فرد مادی روبروی هم ایستاده اند و در میان آن دو یک آتشدان قرار گرفته است. حالت ایستادن این دو فرد کاملا محترمانه است به شکلی که یک دست خود را جلوی دهان گرفته اند و با دست دیگر کمان خود را نگاه داشته اند، به طوری که انتهای کمان بر روی پای چپ یکی از آن دو قرار دارد.
فرق معماری دخمه و گوردخمه
معماری دخمه دیوارهای استوانه ای شکل ساده ای است که هیچ نشانی نیست از صحنه های مخوف و نفرت انگیزی که درون فضای دخمه وجود دارد. گوردخمه سردابه یا غار مستطیلی شکلی است که بر فراز صخره ها تراشیده شده است. اغلب معماری گوردخمه دارای نقش برجسته و تزئینات معماری مانند ستون و نیم ستون بوده و بر اساس اهمیت فرد دفن شده و همچنین تاریخ ساخت، دارای نمای ورودی متفاوت هستند.
معماری دخمه دوره اشکانی وساسانی
گور دخمه های دوره اشکانی در ایران نسبت به هخامنشیان که طرحی از صلیب دارند و با نقوش برجسته هستند، به شکل متفاوتی رواج داشتند به نحوی که برای خاکسپاری عمومی درون خاک و سنگ ساخته می شدند. در دوران ساسانیان معماری گور دخمه ها به صورت گوردخمه های خانوادگی با نام لحک برای خاکسپاری مردگان بود.
