معماری خشت و گل چیست؟
در نماهای فضاهای محلات مسکونی در شهرهای کهن ایرانی نظیر اصفهان، بدنه ی نماهای که فضای کوچه های واقع در محلات مسکونی را شکل می دهد، غالبا از معماری خشت و گل یا آجر ساخته شده که با اندود کاه گل پوشیده است. از مشخصات چنین نمایی عبارت است از سطوح یکدست معماری خشت و گل یا آجر یا اندود کاه گل، ورودی ها با حضوری مشخص، جرزهای پیش آمده، شبکه گچی و روزن، پنجره در سطوح فوقانی، طاقنماها و ناودان ها. سطح توپر آجری یا خشت و گل که قسمت های پرکننده در بنا را تشکیل می دهند، متن مسطح و غالبا یکدستی را در بدنه نمای مجاور کوچه می سازند که عناصر دیگر تشکیل دهنده نما در آن می نشینند. در ساخت عناصر سازه ای خانه ها به خصوص مصالح ساخت دیوارها از معماری خشت و سنگ و برای پوشش های زیرزمین استفاده شده است.
ضوابط معماری خشت و گل ایران
جغرافیای ایران شامل فلات بیابانی مرکزی است که با رشته کوه هایی احاطه شده است. با توجه به این نکته که کشور ایران بیشتر توسط خاک، شن، ماسه، سنگ پوشیده شده در معماری ایرانی از خشت و گل یا آجر به نحو فوق العاده‌ای استفاده شده است. تکنیک آجرچینی بیشتر ساختمان هایی که در شهرهای بزرگ تری همانند تهران و اصفهان ساخته شده اند همانند سایر نقاط جهان هستند با این تفاوت که سازه های خاص ایرانی در گذشته با هندسه‌های فوق العاده زیبا و باورنکردنی ساخته شدند. معماری قدیمی ایرانی همچنین دربرگیرنده لایه هایی از کاشی بر روی سازه های آجری و خشت و گل است که نشانگر هندسه ی شگفت انگیز و محسورکننده ای می‌باشد. خلق هنر پیچیده با عناصر فوق العاده ساده از هنرهای معماری خشت وگل ایران است.
آثار برتر معماری خشت و گل
برخی از آثار برتر معماری خشت و گل عبارتند از :
«ارگ بم» کرمان.
یخچال خشت و گلی کرمان: بزرگ ترین یخدان کرمان، مویدی نام دارد.
یخچال خشتی «ابرکوه».
برج و باروی شهر یزد.
یادمان خشتی «کوه خواجو» زابل.
ارگ تاریخی گوگد دومین بنای بزرگ خشت و گلی ایران.
ساختار پژوهی معماری خشت و گل شهر یزد
شهر یزد یکی از شهرهای قدیمی در ایران و سایت های میزاث فرهنگی در جهان است که تقریبا تمامی شهرها از معماری خشت و گل ساخته شده است. ساختمان ها به طور سنتی از آجر و خشت و گل در شهر یزد هستند، و دارای بام های مسطح یا گنبدی اند، بر بالای هر یک برج های مستطیلی کم ارتفاعی است، که دیوارهای آن در فواصل خاصی روزنه هایی برای دریافت باد دارند به این برج ها، بادگیر می گویند که سامانه های تهویه ی بهینه است که سبب گردش باد در فضای داخلی خانه ها می شوند. همچنین بادگیرهای شش طرفه بر فراز آب انبار دیده می شود که در باغ دولت آباد یزد می باشد.
