معماری حوضخانه

‎معماری حوضخانه چیست ؟

در مناطق گرم و خشک، در فضای داخلی ساختمان محوطه خاصی وجود دارد که «حوضخانه» نامیده می شود. حوضی پر از آب در این فضا وجود دارد و بادی که از داخل منفذهای بادگیر توسط کانال های ویژه به این فضا هدایت شده است. این مکان همچنین تابستان نشین نامیده می شود که مکان سردی برای زندگی در تابستان های گرم و خشک است. حوضخانه محوطه سرپوشیده مرتفعی با حوضی در وسط است که معمولا با سایر فضاها مرتبط است. در چیدمان فضایی خانه، فضاهای گوشه به عملکردهای ثانوی به سبب فقدان نور روز از سمت حیاط به فضاهایی همانند آشپزخانه،پلکان و غیره اختصاص یافته است. در یکی از خانه های سنتی ایرانی با عنوان خانه کریمی، حوضخانه مکان دلپذیری برای تابستان است. حوضخانه ممکن است به سه دری یا راهرو متصل شود. در خانه کریمی پلان صلیبی شکل و استخر هشت ضلعی در وسط همچنین به سه دری و راهرو مرتبط است.

معماری حوضخانه

‎معماری پایدار در حوض خانه

معماری پایدار روشی از طراحی معماری است که بر مبنای جنبه های محیط زیستی است و برای بسیاری از معماران و طراحان ایرانی و سایر کشورها با اقلیم متفاوت معمول است. در طول روز هوا بر فراز حوضخانه است و به سبب قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب، دمای بالاتری نسبت به هوا در بخش زیرین دارد. در شب، هوا در بالای حوضخانه به سبب انعکاس حرارتی با طول موج بالا از طرف مصالح بام و هوای خنک موجود در فضای بیرون داغ تر از آنچه در زیر است. بنابراین، هوای سرد متراکم پایین می آید و هوای سبک تر به سمت بالا حرکت می کند و از پنجره ی حوضخانه یا بادگیر فرار می کند. این هوای سرد و هوا که از بادگیر پایین می آید هنگام عبور از استخر خنک تر می شود و سپس به بخش های دیگر حرکت می کند.

‎نقش معماری حوضخانه در ایران

در معماری خانه های سنتی با مقیاس وسیع و حیاط های اندرونی و بیرونی (حیاط اصلی و خصوصی)، که مختص اشخاص معروف با موقعیت اقتصادی مرفه است؛ حوضخانه تزیین شده با فواره های صلیبی شکل یا سایر فرم ها به شکل صلیب است. دسترسی به زیرزمین توسط مسیرهای فرعی و ارتباط سایر بخش های زیر زمین توسط راهروها یا اتاق هایی در دو سمت حوضخانه است. حوضخانه در وسط حیاط واقع شده و ایوان تزیین شده در بخش نمای جنوبی و در مقابل معماری حوضخانه قرار گرفته است.

‎کاربرد معماری حوضخانه در خانه های سنتی

حوضخانه در زیرزمین قرار دارد و در آن حوضی برای سکونت و خنکای تابستان قرار داشته است.در خانه ایرانی با استقرار حوض در زیر گنبدخانه ویژگی هایی همچون خنکی، رطوبت و انعکاس تصاویر متنوع سبب ایجاد مجموعه فضای حوضخانه است. ایجاد دید بصری مناسب و گاهی ایجاد صدای آب با استفاده از فواره ها و القای حس آرامشحوض در وسط حوضخانه برای تلطیف هوا، محلی برای وضو و شستشو و ذخیر آب است معماری حوضخانه در معماری های اقلیمی نقش معماری حوضخانه در معماری های اقلیمی عبارتند از:  راهکاری برایصرفه جویی در انرژی و فراهم آوردن شرایط مطلوب آسایش در خانه های تابستانی قرار دادن حوضی همراه با فواره که معمولا امتداد بادگیرها به این فضا می رسد و عبور باد از روی آب خوض هوایی لطیف در این فضا به وجود می آورد.