انواع معماری هشتی
در خانه های سنتی در ایران پس از عبور از سردر وارد فضایی می‌شویم که «هشتی» نامیده شده است. هشتی به اشکال مختلفی در معماری نظیر هشت‌ضلعی، شش‌صلعی، مربع و مستطیل است. پس از هشتی وارد فضاهایی باریک و منحنی‌وار شده که راهرو یا دالان است و به سمت حیاط مرکزی منتهی شده است. فضای هشتی دارای دو عملکرد است: اولاً، هشتی به عنوان فضای تقسیم در نظر گرفته شده است، که فضای اندرونی را از فضای بیرونی مجزا کرده است. ثانیاً، هشتی فضای توقفی است که افرادی که برای بازدید صاحبخانه آمده‌اند بایستی در این فضا صبر می‌کردند.انواع معماری هشتی که در خانه های سنتی ایرانی به کار رفته‌اند عبارت است از : هشت گوش کامل,هشت و نیم هشت,نگینی,کشکولی.
معماری هشتی چیست ؟
در جوامع سنتی، «مکان» همواره بخش قابل‌توجهی از معماری و فضاهای سکونت بوده است.
برای انسان بدوی، مکان بیش از یک خط سرحدی است و بسیار نزدیک به ایده‌ی مقدس بودن است. در جوامع سنتی تفکر درباره‌ی محل سکونت که فضای تقدیس شده‌ای است گسترش پیدا کرده و نقش آستانه یا درب ورودی برای جلوگیری از ورود ارواح خبیث و یا هر نوع بی‌حرمتی برای فضاهای مقدس داخلی خانه بوده است. بنابراین در بسیاری از جوامع برای فضای ورودی خانه و اجتناب از هر بی‌حرمتی به فضای مقدس داخل خانه تدابیری اندیشیده شده است که در ایران با نام معماری هشتی است. «هشتی» یا دالان ورودی، در بسیار از خانه‌های سنتی در ایران به فضای پشت سردر (درگاه) گفته شده است.هشتی در بسیاری از اشکال مختلف ساخته شده است که عبارتند از هشت ضلعی، شش ضلعی، مربع یا مستطیل. در خانه‌های عیانی، هشتی با تزئینات بیشتر و مکانی برای نشستن آراسته شده است.
تعریف دالان در معماری هشتی
در معماری هشتی با یک راهرو سرپوشیده و باریک به حیاط در اندرونی و بیرونی متصل می‌شد و این دالان تعیین کننده قلمرو هشتی بود. یعنی میهمان ابتدا از جلوخان وارد هشتی می‌شود و سپس از دالان عبور می‌کند. دالان به عنوان فضایی است که میهمانان را به اطاق‌های مختلف توزیع نماید و افراد غریبه را به داخل حیاط مرکزی هدایت کند. در این فاصله، صاحبخانه، مناسب با درجه‌ی صمیمت و قرابت مراجعه‌کننده، وی را راهنمایی و در حدی که ضرورت داشته باشد و لازم آید، میهمان را پذیرا می‌شود.
سه دری در معماری هشتی سنتی ایرانی
غرفه‌ای که سه در داشته باشد.
(لغت‌نامه دهخدا) این فضا در واقع یک واحد بنیادین فضای معماری ایرانی است که فضاهایی از ایوان تا اطاق و پستو را شکل می‌دهد. در فضاهایی که این تقسیم سه‌تایی بر روی وجه اصلی (رو به حیاط) باشد نام سه‌دری را به خود می‌گیرد که حتما در صورتی که فضای بسته مورد نظر باشد فضا توسط سه در و پنجره بسته می‌شود. انعکاس این تقسیم سه‌تایی بر روی دیوار مقابل وجود دارد. در معماری هشتی وجود فرعی این فضا می‌تواند از تقسیم‌های دو تا پنج‌تایی برخوردار باشد.
نقش ورودی در معماری هشتی یا کریاس
در خانه‌های سنتی ایرانی، دو سکو یا تخت‌گاه کنار درب ورودی، برای استراحت و نشیمن منتظران مورد استفاده قرار می‌گیرند.درب ورودی دولنگه‌ای چوبی با کوبه‌های متمایز برای استفاده از زنان و مردان بوده است. در بعضی از خانه‌ها، در داخل هشتی ورودی نیز سکوهایی برای نشستن مراجعین و گفت و شنیدهای مختصر پیش‌بینی و ساخته می‌شدند.
معماری هشتی داخلی
در خانه‌های سنتی ایرانی عموما ورود به خانه از طریق هشتی بوده است
برای حفظ حریم خصوصی منزل از تردد خیابان و همچنین ایجاد فضای توقف و مکث
قبل از ورود به فضای مرکزی خانه. این فضا در قرون اخیر مجددا در ایران استفاده شده است
و در امتداد راهروهایی قرار داده شده که تغییر مسیر به سمت هندسه‌ی راست و قائم را فراهم می‌نماید.
فضای داخلی در معماری هشتی با تزئینات شمسه کاهگل و سیم‌گل منحصر به فرد آراسته می‌شدند
و سقف هشتی ورودی مزین به تزئینات و گچ‌بریهای نفیس است
و در کف آن نیز تقسیم‌بندی هندسی وجود دارد و با قلوه سنگ مفروش است.
