معماری شهرسازی چیست؟
معماری شهرسازی در برگیرندهی ساختمانهایی است که در محیط شهری قرار گرفتهاند به خصوص این تعریف در شهرهای بزرگ و پرجمعیت صدق میکند. تقریبا نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی کرده و معماری شهری، حوزه حیاتی و اساسی برای شهرسازی است. مشخصههای ویژهای در زمینهی طراحی و در رابطه با زندگی شهری مورد ملاحظه است از آن جملهاند مسکنها و محیطهای کاری با ظرفیت بالا و کیفیت بهتر است که فرم و عملکرد از یکدیگر تبعیت کرده و در عصر حاضر از لحاظ مصرف انرژی بهینهاند. ساختمانهای بلندمرتبه و کسب و کار نمونههای کلاسیک طراحی شهری است. در معماری شهری، فضا و اصول طراحی تدارک دیده شده که به جمعیت زیادی از مردم زیادی اجازه داده تا در کنار یکدیگر زندگی کنند. به همین دلیل فضا، عامل بسیار مهمی در طراحی معماری شهرسازی است.
معماری شهرسازی اصفهان
شهر زیبا و خوش منظره اصفهان دارای قدمت تاریخی باشکوه و غنی است که به خاطر ساختمانها و سایتهای تاریخی و قدیمی آن در معماری شهرسازی معروف شده است. اصفهان در میان شهرهای ایرانی از جایگاه ویژهای برخوردار است و شکلگیری شهر به دوره ساسانی و قبل از اسلام بر میگردد. توسعهی شهری در بخش جنوبی و قدیمی مهمترین برنامه ریزی شهری است که در تاریخ شهرسازی ایران بینظیر است. در عصر صفوی در دوره شاه عباس، میدان بزرگ و جدید نقش جهان، یک خیابان مستطیلی وسیع، چهارراه جدید و شبکههای پیچیده از بازارها برای تکامل شهر اصفهان افزوده شدند. در این دوره به تدریج شهر اصفهان با باغها، پلها، ساختمانها و جادههایی که معروفترین آنها چهارباغ است آراسته شد. برنامهریزان شهری بزرگراهی را پیشنهاد کردند که بین رودخانه و دروازه دولت بود و به جنوب شهر توسعه راه مییافت.
معماری شهرسازی شهرداری تهران
در سال ۱۹۶۶، گرین برنامه ریز شهری آمریکایی و عبدالعزیز فرمانفرمایان، مسئول طراحی اولین پلان جامع شهر تهران شدند. طرح جامع در اصل بر روی توسعه شهری و تاسیس بزرگراههای وسیع و اتصال نواحی مختلف شهر تهران متمرکز بوده است. همچنین فضاهای سبز بسیاری در مرکز شهر به سبک اروپایی طراحی شدند. این اصول برنامههای اولیه برای طراحی قبل از سال ۱۹۷۹ بوده و گامی بلند برای توسعه شهر تهران به شمار رفته است. امروز، رشد شهر تنها به تهران منحصر نشده است. شهر تهران دارای فضای شهری نامنظمی است که نواحی روستایی، کشاورزی، صنعتی و حومه شهری را شامل شده است. عناصر همگی از یکدیگر مجزا هستند و حس گسیختگی و گسستگی میان عناصر شهری برقرار شده است.
اصول و مبانی معماری شهرسازی ایران
پنج عامل اساسی موثر در سازمنیابی فضای شهری ایران عبارت است از:ساختار اجتماعی اقتصادی سیاسی کشور در هر دورهی تاریخی,ویژگیهای خاص ایران,سطح تقسیم اجتماعی کار و درجه تکامل ساختار اقتصادی به طور عام و به طور خاص برتری داشتن بخش اقتصادی در هر دوره تاریخی,حاکمیت نماینده کدام بخش اقتصادی جامعه است و نحوه اعمال حاکمیت به صورت متمرکز یا غیر متمرکز است,راهها به عنوان کالبد فیزیکی لازم برای جابجایی مازاد تولید اجتماعی از طرفی ونیروها از طرفی دیگر به چه صورتی تکامل یافتهاند و یا متحول شدهاند,مطالعه تاریخ تحولات زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران موقعیت جغرافیایی ایران بین شرق و غرب و تاثیر تمدنهای مجاور یونان، روم، عرب، مغول و سرانجام نفوذ غرب تاثیر مستقیم بر نحوه تکامل اجتماعی جامعه ایران و سازمانیابی فضا داشته است.
ضوابط معماری شهرسازی قرن بیستم
سه نمونه شهرسازی قرن بیستم عبارت است از:شهرسازی گروپیوس، در این نمونه تمامی بلوکها برای بهرهگیری از نورخورشید از دو نما، در جهت شمالی- جنوبی قرار گرفته و ورودی آنها از معابر پیاده موازی یکدیگر است در حالی که راه تردد اتومبیل عمود بر آنها و شرقی-غربی میباشد. محله فاقد فضای مرکزی بوده و به هیچ طرف مسدود نیست، بلکه با فضای محیط ارتباز نزدیک دارد. بناهای عمومی و ساختمانهای غیرتکراری در حاشیه است.شهرسازی لوکوربوزیه که برای شهر مدرن عنوان بحثانگیز «شهر رادیوز» را مطرح کرده است: پروژه کاملی که در فاصله سالهای ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۹ پس از مسافرت لوکوربوزیه به آمریکا ترسیم شده و شامل ۱۷ پلان است. طرحمایهی شهر «رادیوز» مسکن است، مسکنی که شهر بایستی از آن نتیجه شود. واحدهای مسکونی همسان و نزدیک به هم بوده اضلاع ساختمانهایی با طولهای نامشخص را تشکیل میدهد.
معماری شهرسازی معاصر خاورمیانه
خاورمیانه مکانی است که برخی از قدیمیترین و نخستین مسکنهای انسانی و شهرسازی در آن وجود دارند. همچنین بالاترین نرخ شهرنشینی از ۴۳ درصد در مصر تا ۹۲ درصد در امارات متحده را در برگرفته است که همگی از لحاظ جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی و اقلیم بسیار غنیاند. تغییرات سریع در زندگی شهری در نتیجهی رشد اقتصادی، جمعیتی و نیاز به بازسازی پس از رخدادهای تخریبکننده ( به دست بشر و طبیعت) سبب شده است که شهرسازان حرفهای بسیاری برای برنامههای آینده شهرسازی این منطقه گردهم آیند. از آن جملهاند توسعههای پایدار در منطقه خلیج فارس، ایدهی ایجاد فضاهای باز در شهر لبنان که در رابطه با فرهنگ محلی شکل خواهند گرفت و طراحی فضاهای شهری در دوحه، قطر با توجه و درک تنوع و نیازهای مردم در فضاهای شهری. همچنین در شهرهایی مانند ایران برخی از اساتید به آموزش تغییر، تحول و تکامل شهرسازی پرداختهاند.